مقایسه کمی و کیفی اسانس اندام‌های مختلف (ساقه، برگ، گل و کل اندام هوایی) بومادران خزری (Achillea filipendula Lam.)

مقدمه: بومادران خزری با نام علمی Achillea filipendula Lam. گیاه دارویی و معطر است که در شرایط مساعد ارتفاع آن به 80 تا100 سانتی‌متر می‌رسد. در این تحقیق برای اولین بار اقدام به کشت این گیاه و بررسی اسانس اندام‌های مختلف آن شد. هدف: در این پژوهش، برای مشخص کردن اندام گیاهی مناسب از بومادران خزری برای اسانس‌گیری، بذر این گونه از استان آذربایجان شرقی جمع‌آوری و در ایستگاه تحقیقات البرز (کرج) کشت شد. روش بررسی: اندام‌های مختلف گیاه (شامل گل، برگ، ساقه و کل اندام هوایی) در فصل بهار جمع‌آوری و پس از خشک‌کردن اسانس آنها به روش تقطیر با آب استخراج شد. اسانس‌ها با استفاده از دستگاه‌های کروماتوگرافی گازی (GC) و کروماتوگرافی گازی متصل به طیف‌سنج جرمی (GC/MS) تجزیه و اجزای تشکیل‌دهنده آنها شناسایی شدند. نتایج: بازده اسانس (w/w) نسبت به وزن خشک برای گل 67/0 درصد، برای برگ 77/0 درصد، ساقه 11/0 درصد و در کل اندام هوایی 6/0 درصد بود. در اسانس گل‌ها 17 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها سنتولینا الکل (5/18 درصد)، 8،1-سینئول (2/26 درصد)، بورنئول (3/19 درصد) و بورنیل‌استات (9/4 درصد) اجزای عمده بودند. در اسانس برگ 15 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها سنتولینا الکل (5/23 درصد)، 8،1-سینئول (5/26 درصد)، بورنئول (1/19 درصد) و بورنیل‌استات (3/6 درصد) اجزای عمده بودند. در اسانس ساقه 13 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها نریل‌استات (3/58 درصد)، اسپاتولنول (4/7 درصد) و گلوبولول (4/3 درصد) اجزای عمده بودند. در اسانس کل اندام هوایی 15 ترکیب شناسایی شد که از بین آنها سنتولینا الکل (6/20 درصد)، 8،1-سینئول (7/33 درصد)، بورنئول (4/20 درصد) و جرماکرن D (2/4 درصد) اجزای عمده بودند. نتیجه‌گیری: طبق این نتایج همه اندام‌های هوایی این گیاه به صورت مجزا دارای اسانس بودند، ولی از لحاظ بازده و اجزای تشکیل‌دهنده اسانس تفاوت‌ها و شباهت‌هایی مشاهده شد. برخلاف تحقیقات قبلی که معمولاٌ فقط از گل گونه‌های مختلف بومادران اسانس‌گیری انجام می‌شد، می‌توان توصیه کرد که کل اندام هوایی برای اسانس‌گیری مورد مصرف قرار گیرد. از طرفی چنانچه کاربرد خاصی از اسانس مدنظر باشد که یکی از ترکیبات شاخص هر اندام باعث آن شوند می‌توان از آن اندام خاص اسانس‌گیری به عمل آورد.